With stake and spade. Vampiric diversity in Poland

With stake and spade. Vampiric diversity in poland

Wampir jest bez wątpienia najważniejszym wkładem Słowian w kulturę całego świata. To postać, która od ponad 300 lat jest eksploatowana globalnie, na niemalże wszelkich możliwych polach – od nauki, po rozrywkę i konsumpcję.

Choć literatura i popkultura przyzwyczaiły nas do poszukiwania kolebki wampirów gdzieś w Transylwanii, to w rzeczywistości najwięcej relacji na ich temat – zarówno źródeł historycznych i etnograficznych, jak doniesień prasowych, a nawet akt rozpraw sądowych znaleźć można w materiałach z Polski i dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów…

----------------------------------------------------------------------------

Łukasz Kozak With stake and spade

O wampirach słyszał każdy, jednak o upiorach, strzygach, strzygoniach i wieszczych już niewielu. Tymczasem źródła z Polski i dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów dostarczają bogatego i fascynującego materiału do poznania słowiańskiego wierzenia w żywych umarłych, które stało się znanym na całym świecie, uniwersalnym mitem. With Stake and Spade zawiera niewielki, choć reprezentatywny wybór tekstów powstałych na przestrzeni prawie 500 lat: od uczonych i kościelnych traktatów, przez dokumenty urzędowe, aż po prace etnografów oraz doniesienia prasowe na temat rzeczywistych wydarzeń. Nie ograniczają się one wyłącznie do polskich grup etnicznych, ale też m.in. wierzeń ukraińskich, które miały duży wpływ na polski upioryzm, a także materiałów zebranych wśród kaszubskich osadników w Kanadzie. Antologia poprzedzona jest wprowadzeniem autora, w którym omówione zostały oblicza i pochodzenie „upioryzmu” – czyli polskiego wampiryzmu.

Publikację dopełniają ilustracje Julii Mirny – stworzone w analogowej technice kolażu z wykorzystaniem archiwalnych zdjęć i materiałów wizualnych.

Upiory są to, według powszechnego mniemania, ciała umarłych, niejakim, iż tak rzekę, sposobem ożywione. Te nie czekając powszechnego zmartwychwstania, powstają z trun przed czasem, z grobów wychodzą, na domy nachodzą, ludzi – których mogą – duszą, których nie mogą pokonać – pasowaniem się z niemi mordują, krew wysysają, na ołtarze łażą, one krwawią, świece łamią, i wiele innych sprośności i morderstwa czynią.

Jan Bohomolec,  Diabeł w swojej postaci z okazyi pytania: jeśli są upiory, ukazany, 1772

Dnia 18 marca r. b. starszy strażnik dostrzegł na cmentarzu parafialnym w Bodzentynie rozkopaną mogiłę włościanki Szafrańcowej ze wsi Sieradowice, nagle zmarłej 22 z. lutego. Z wyprowadzonego przez miejscowego burmistrza śledztwa pokazało się, że Szafrańcowa po śmierci jakoby nawiedzała dom swego męża, Jana Szafrańca, straszyła go, dzieci a nawet sąsiadów. Pragnąc pozbyć się przykrych odwiedzin nieboszczki, Szafraniec udał się na cmentarz i przy pomocy grabarza Walentego Czekaja, rozkopał grób, przewrócił w trumnie trup nieboszczki plecami do góry i związał ręce. Pomimo takiej ostrożności, odwiedziny nie ustawały. Rozgniewany przeto Szafraniec, udawszy się na cmentarz, powtórnie otworzył trumnę, i odciąwszy sam głowę nieboszczki żony swojej, zakopał ją w innem miejscu. Oba sprawcy rozkopania mogiły oddani zostali pod sąd.

Doniesienie prasowe z 1869 roku.


Łukasz Kozak – mediewista, ekspert w dziedzinie technologii i nowych mediów oraz promocji dziedzictwa kulturowego. Badacz nieoczywistych wątków w historii kultury. Współtwórca audycji mediewistycznej Kryzys wieku średniego w Programie 2 Polskiego Radia, kurator programu muzyki dawnej warszawskiego festiwalu Nowe Epifanie. Autor prac naukowych i popularyzatorskich, wykładowca. Współpracował z licznymi instytucjami kultury i ośrodkami naukowymi przy tworzeniu nowych rozwiązań technologicznych dla zbiorów cyfrowych.

Publikacja jest częścią realizowanego przez Instytut Adama Mickiewicza od roku 2018 projektu Upiór. Celem projektu jest popularyzacja źródeł dotyczących polskich wierzeń ludowych, ukazanie ich znaczenia dla badań  oraz potencjału jako inspiracji m.in. dla współczesnych twórców.

Zobacz także inne publikacje Instytutu Adama Mickiewicza: Captains of Illustration i Quarks, Elephants & Pierogi.

Wydawca: Instytut Adama Mickiewicza

Autor: Łukasz Kozak

ISBN:978-83-60263-60-0, 978-83-956895-4-3

Okładka: twarda

Liczba stron: 180

Cena: 135 pln