RZUT +19: BIEDA

Ponad miliard ludzi mieszka w slumsach. Z prognoz wynika, że do 2030 r. liczba ta ma się podwoić. Biedę można znaleźć też blisko, więcej niż milion mieszkań w Polsce to lokale bez łazienek. Jaki jest standard twojego mieszkania? W globalnym kontekście mieści się pewnie pomiędzy Premium+ i Prestige?

Architekci eksploatują ideę biedy. Z jednej strony nieco perwersyjnie fascynują się strukturami tworzonymi oddolnie, ze znalezionych materiałów - wynikowo, wbrew jakimkolwiek zasadom powszechnie rozumianej harmonii i ładu przestrzennego. Proponują projekty inkluzywne, walczące z nierównościami społecznymi, miksujące biednych i bogatych w jednej windzie i wokół jednego podwórka. Z drugiej strony obrażają się na świat, gdy ktoś wspomina o pieniądzach i kosztach realizacji ich wspaniałych wizji, rzadko kiedy interesują się tym, w jakich warunkach powstają ich budynki i czy ludzie pracujący na budowach mają odpowiednie warunki, płace i ubezpieczenie.

PRAWO DO ARCHITEKTURY
Architektura jest narzędziem segregacji społecznej. Wydzielanie przestrzeni i wprowadzanie kontroli nad jej dostępnością jest naszą codziennością. Budynki nie są wspólnym schronieniem– ich głównym celem jest raczej zbilansowanie kosztów inwestycji. Rosalyn Deutsche definiuje przestrzeń publiczną jako miejsce, z którego nie wyrzuca się bezdomnych. Czy architektura powinna być dobrem powszechnym? Czy każdy powinien mieć prawo do architektury? Czy jest miejsce dla biedy na mapie współczesnej Polski? W jaki sposób bieda może koegzystować z bogactwem?

FAVELA CHIC
W 2012 roku Złotego Lwa Biennale w Wenecji dostali członkowie Urban Think Tank, związani z Wydziałem Architektury w Zurychu, którzy zafascynowani nieformalnym budownictwem zainicjowanym przez samoorganizujące się społeczności odtworzyli w Arsenale (wstęp na wystawę 25 Euro) przestrzeń Torre de David. Ten nieukończony wieżowiec w centrum Caracas zasiedlili mieszkańcy faweli, tworząc miasto w mieście. Pachnące nowością pustaki i piękne zdjęcia Iwana Baana miały wprowadzić gości Biennale w klimat tej superstruktury, prezentując efekty ponad rocznych badań. Zachód zachwycił się wystawą. Z perspektywy Wenezuelczyków smak zwycięstwa szwajcarskich wykładowców miał jednak dziwnie postkolonialny smak. Jakiś czas później mieszkańcy zostali wyrzuceni ze struktury. Turystyka biedy, coraz częściej nazywana „turystyką kulturową” to najszybciej rozwijająca się gałąź branży podróżniczej. Skąd ta potrzeba i czy może z tego wynikać coś więcej niż powierzchowny zachwyt bogatych nad spontanicznością biednych? A może badacze tacy, jak Mike Davis, mają rację i fawele po prostu są przyszłością miast?

SUPERBOHATEROWIE<br> Nagroda Pritzkera przyznana w 2016 r. Alejandro Aravenie miała pokazać, że pora na zmianę paradygmatu - architekt powinien służyć społeczności, nie pojedynczemu inwestorowi. Ma dążyć do demokratyzacji przestrzeni, walki z segregacją i nierównościami ekonomicznymi. Wielu projektantów co jakiś czas podejmuje rozpaczliwą walkę z „niesprawiedliwością świata”, ale czy nie przypisują sobie zbyt wielkiej mocy sprawczej i czy architektura rzeczywiście jest w stanie walczyć z ubóstwem? Jaki charakter ma nowoczesna architektura dla bezdomnych i wykluczonych? Czy projektowanie dla wykluczonych ekonomicznie mieszkańców miast powinno różnić się od projektowania dla innych grup społecznych?

NIEMOC
„Nie mam mocy sprawczej, by z tym walczyć. To nie leży w zakresie zadań i obowiązków architekta.” – tak skomentowała pytania o odpowiedzialność architekta za warunki pracy na budowie Zaha Hadid po tym, jak ujawniono, że w trakcie budowy stadionu jej autorstwa w Katarze zginęły 832 osoby (w lutym 2018 r. liczba śmiertelnych wypadków wzrosła do 1200). Tegoroczna Warszawa W Budowie pokazała, że problem niskopłatnych, nielegalnie zatrudnianych robotników pracujących w warunkach szkodliwych dla zdrowia jest także powszechny w Polsce. Pośrednicy specjalizujący się w zapewnianiu pracowników z Ukrainy traktują ich jako tanią, łatwą do wyzyskiwania siłę roboczą. Czy pomoc im leży w gestii Państwowej Inspekcji Pracy? Zaha była realistką, czy cyniczką?

OSZCZĘDNOŚĆ
Czy kształtowanie wysokich standardów estetycznych poprzez świetnie wykończone realizacje publiczne jest formą udostępniania luksusu każdemu, czy stratą pieniędzy? Czy projektowanie detalu parapetu ma społeczny sens, czy może lepiej sprefabrykować mieszkaniówkę, a architektów wysłać do jakiejś pożytecznej pracy?

W 19. numerze RZUTu zatytułowanym ‘Bieda’, chcemy przyjrzeć się temu, jak architektura próbuje walczyć z nierównościami społecznymi, poszukać projektów i realizacji przeznaczonych dla najbiedniejszych, a także zastanowić się nad tym w jaki sposób architektura przyczynia się do pogłębiania rozwarstwienia społecznego i nieproporcjonalnego akumulowania dóbr w rękach niewielu szczęśliwców.

Proponowane pola analiz:
Bezdomność, nieformalne budownictwo, gentryfikacja, tanie mieszkania, dostępność, wolontariaty w budownictwie i architekturze, demokratyczna przestrzeń publiczna, zinstytucjonalizowana pomoc mieszkaniowa, biedaestetyka, blokowiska i existenzminimum, robotnicy, tymczasowość, ekonomia budowania, DIY i kreatywność wynikająca z biedy, moc sprawcza architektury

Wydawca: Fundacja Elewacja

ISSN: 2353-4133

okładka: miękka

cena: 12,50 pln